مسجد در اندیشه مقام معظم رهبری

مسجد در اندیشه مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری در پیام عمیق و ارزشمندشان به اجلاس نماز فرمودند: «پدید آمدن هویتی بنام مسجد نخست در قبا و سپس در مدینه در شمار زیباترین و پر مغزین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه اسلامی است.»

نویسنده: علی اصغر سلیمانی، کارشناس ارشد علوم قرآنی

مقدمه:

مسجد از نخستین نهادهایی است که در صدر اسلام و به هنگام مهاجرت نبی گرامی اسلام(ص) از که به مدینه شکل گرفت شکل گیری مساجد از مصادیق بارز جامعه اسلامی است. نقش آفرینی مساجد در تمامی عرصه ها و شئون جامعه اسلامی سبب توسعه و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است.

اسلام نهادی به نام مسجد را ایجاد کرد تا به نیازهای عبادی، آموزشی، سیاسی، نظامی جامعه در اجتماعات محل پاسخ گوید. پیامبر اکرم (ص) علاوه بر بنانهادن مسجد، کارکردها و استفاده‌های آن را هم نشان داد. مساجد برای مسلمانان وسیله ای شد تا در طول شبانه روز هوشیار باقی بمانند و در طول سال مراقب رفتار اجتماعی باشند و همواره امت را از تهدیدهای برونی و درونی آگاه و در برابر آنها از اسلام و مردم پاسداری کنند و بسان برج مراقبتی منبع دائمی وحدت و محل احیای فرهنگی و مذهبی است که در صورت استفاده از آن در جهت هدف‌های بنیانگذارش نهادی برکت آفرین گردد. فضای پاک و پیراسته و با صفا و سازنده و پروش دهنده برای تزکیه قرار گیرد.

مسجد نهادی مردمی است و به مردمی تکیه  دارد که در آن مشورت نقش اساسی و بهینه دارد. و از این حیث در تاریخ بی سابقه است به سخن دیگر مردمی بودن نهاد مسجد سبب شده است،

که جنبش های احیای ایمان و حفظ ارزش ها و نشر فضائل همچنین نهضت های آزادی‌بخش غالباً از مساجد آغاز شود و به جریان بیفتد.

مقام معظم رهبری در پیام عمیق و ارزشمندشان به اجلاس نماز فرمودند: «پدید آمدن هویتی بنام مسجد نخست در قبا و سپس در مدینه در شمار زیباترین و پر مغزین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه اسلامی است.» ⁽¹⁾

مسجد«طراز اسلام» از دیدگاه رهبری

1. خانه خدا و مردم است.

2. خلوت انس با خدا و جلوت حشر با مردم است.

3. کانون ذکر و معراج معنوی انسان های با ایمان است.

4. عرصه علم و جهاد و تدبیر دنیوی جامعه است.

5. هم جایگاه عبادت و هم پایگاه سیاست است.

6. در مسجد اسلامی شور و بهجت عبادت خالص، با نشاط زندگی پاک و خردمندانه و سالم آمیخته است.

7. مسجد مظهر آمیختگی دنیا و آخرت است. ⁽²⁾

سنت احیای مسجد:

سنت احیای مساجد، عطرافشانی و تنظیف مساجد به عنوان آماده سازی برای ماه رمضان، از پیش از شروع ماه رمضان، حضور این ماه مبارک احساس می شود.

هر چه می توانید بخصوص شما جوانان، این حضور را اول در دلهای پاک و نورانی خودتان تقویت کنید؛ بعد هم تلألوی این نورانیتی که در شماست، مخاطبان و محیط اطراف شما راحتما تحت تأثیر قرار خواهد داد. ⁽³⁾

بحمدالله مسأله‌ی تنظیف و تطهیر و پاکسازی و غبار روبی و عطرافشانی مساجد، کارهایی که این روزها انجام می گیرد، همه جزو کارهای خوبی است که بحمدالله انجام می گیرد و خوب است که انجام دهید. ⁽⁴⁾

مسجد منشأ حرکت های اسلامی:

- مسجد، نه فقط در زمان ما و نه فقط در کشور عزیز اسلامی ما، بلکه در نقاط مختلف عالم و در طول تاریخ، منشأ آثار بزرگ و نهضتها و حرکتهای اسلامی بزرگی شده است. مثلاً قیام مردم کشورهای شمال آفریقا، مثل الجزایر و دیگر کشورهایی که سالها در زیر سلطه‌ی نظامی استعمار فرانسوی ها بودند، از مساجد شروع شد، که به پیروزی هم رسید و کشورها استقلال پیدا کردند. انقلاب در این کشورها هم، آن روزی رو به شکست رفت و دوباره ملت‌ها استقلال خودشان را از دست دادند که رابطه ی خود را با مساجد و با دین و ایمان مساجد قطع کردند.⁽⁵⁾

 مسجد یکی از علل پیروزی انقلاب:

یکی از علل پیروزی این انقلاب مبارک در ایران اسلامی و یا لااقل سهولت این پیروزی، این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند؛ جوانان مساجد را پر کردند و علمای اعلام، مساجد را به عنوان مرکزی برای تعلیم، تربیت، روشنگری افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند و مسجد، مرکزی برای حرکت، آگاهی، نهضت و افشای اسرار زمامداران فاسد و خود فروخته‌ی رژیم طاغوت شد. در دوره مشروطیت هم همین طور بوده است؛ در دوره‌ی ملی شدن صنعت نفت هم تا حدودی همین طور بود؛ در زمان انقلاب هم که این مسأله، به حد اعلی رسید. ⁽⁶⁾

 مساجد کانون حرکت های انقلابی:

ما با مساجد و مجلس تبلیغ چه کرده ایم و چه می خواهیم بکنیم؟ این سوالی است که ما باید از خودمان بکنیم. در همه ی مراحل این تاریخ پر افتخار، مساجد همیشه پایگاه دینداری و حرکت مردم در جهت دین بوده است. شما خودتان یادتان است، که انقلاب از مساجد شروع شد؛ امروز هم در هنگامی که حرکت و بسیج مردم مطرح می شود، چه سیاسی و چه نظامی، باز مساجد کانونند؛ این برکت مساجد است؛ لیکن مساجد که فقط در و دیوار نیست. این سوال واجبی است که ما باید از خودمان بکنیم، و اگر نکنیم، دیگران از ما سوال می کنند که شما برای تحول بخشیدن و پیشرفت دادن به مساجد چه کارهایی می‌خواهد بکنید و چه برنامه هایی در پیش دارید. ⁽⁷⁾

 مسجد فقط جای اقامه چند رکعت نماز نیست:

ملت ایران باید مساجد را مغتنم بشمارد و پایگاه معرفت و روشن بینی و روشنگری و استقامت ملی به حساب آورند. اگر کسی خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز می خوانند و بیرون می آیند و این چه تأثیری دارد، خطاست. این طور نیست.

اولاً اگر همان چند رکعت نماز هم با چشم بصیرت نگاه شود، خود نماز که به زبان مشرع مقدس نماز و اذان، خیرالعمل و فلاح است، مایه‌ی برکات زیادی می‌شود. نماز یک ملت را به قیام لله وادار می‌کند. نماز انسان‌ها را از فساد دور و به خلوص و فداکاری نزدیک می‌کند. ⁽⁸⁾

 صدای اذان در شهر:

چندی پیش، من راجع به اذان سفارش کردم و البته گفتم که صبح ها با بلندگو در همه جا اذان نگویند، تا مردم از خواب بیدار نشوند. مثل اینکه بعضی از مومنین، این قسمت دومش را بیشتر از قسمت اول گوش کردند! آنچه که مقصود ما بود، این بود که در سحرها، هرجایی یک بلندگو صدا نکند، ولی معنایش این نبود که به هنگام سحر، صدای اذان در شهری مثل تهران به گوش نرسد! نه، در جایی مثل تهران، اقلا در چند مسجد از مساجد مهم، خوب است که با بلندگو اذان پخش بشود. اما درظهر و شب اذان بگویند؛ هم اذان بلندگو، هم جلوی مساجد، هم داخل مساجد و هم در خیابانها، تا مردم به اذان گفتن عادت کنند. ⁽⁹⁾

چرا باید در این شهر با این عظمت، با این همه هیاهوهای گوناگون از اطراف و اکناف، نغمه‌ی   اذان در همه جای شهر شنیده نشود؟! اذان، علامت مسلمانی است. چه کسی گفته باید در پشت بام مساجد یا در مساجد بزرگ و عمده، حتی در سحرها،  ظهر و شب که جای خود را دارد- از طریق بلندگو اذان نگویند؟ وقت اذان که می شود، باید تهران یکسره صدای اذان باشد. مگر این جا قبه الاسلام نیست؟ مگر ما این حرف را نمی گوییم؟ این که ظهر بشود، ازظهر یک ساعت هم بگذرد، کسی در خیابان راه برود، اما احساس نکند که ظهر شده است، آیا این قضیه با آن ادعا می سازد؟! ⁽¹⁰⁾

 بسیج در مساجد:

خودسازی باید بکنید. مساجد را رها نکنید. نیروی مقاومت بسیج، بهترین جایی که دارد، همین مساجد است. منتها مساجد را مسجد نگه دارید. با امام جماعت مسجد، با عبادت‌کنندگان مسجد و با مومنینی که در مسجدند، برادرانه صمیمی باشید، که بحمدالله هستید، و آن را حفظ کنید و بیشتر کنید.

اول وقت، نماز را به جماعت، پشت سر پیش نماز هر مسجد و تبلیغات آن شرکت کنید. در مراسم دعا و قرآن و مراسم مذهبی شرکت کنید. شما و امام جماعت آن مسجد، هر کس که هست، مشترکاً مسجد را حفظ کنید.

برای مسجد، جاذبه درست کنید تا بچه ها، جوانان و زن و مرد محله، مجذوب مسجدی شوند که شما در آن هستید و بیایند. مسجد، پایگاه بسیار مهمی است. ⁽¹¹⁾

از موارد فوق الذکر که مقام معظم رهبری بدان اشارت داشتند مسجد «طراز اسلامی» به شرح ذیل شکل می‌گیرد:

1. در صدر اسلام مسجد نقش های گوناگونی داشته که از مسجد النبی، مسجد کوفه و مسجد سهله  و مساجد دیگر نقش های متعددی  را عهده دار بوده است.

2. کانون عبادی، نماز، اعتکاف، عبادت، دعا و نیایش

3. پایگاه، قضایی، رسیدگی به مسائل و عوامل های حقوقی مردم «دکه القضا»

4. جایگاه امور حسبیه، رسیدگی امور شهروندی و شهرداری و وظایف شوراها می باشد.

5. کانون ارتباطات جمعی مردم، نماز جماعت، نمازهایی عید فطر، قربان و اجتماعات مردمی در فعالیت های مذهبی، مرکز طرح رسانی به مسلمین

6. محل رفع مشکلات فردی و اجتماعی و اداری، رسیدگی به امور محرومین و مردم گرفتار و دچار مشکل و فقر و محرومیت در مسجد انجام می گردد.

7. پایگاه جهاد و مبارزه با دشمن

8. مرکز آموزش، مسجد در نظر پیامبر باید مرکز آموزش بصیرت دینی می باشد.

جهت نیل به اهداف فوق الذکر به چند نکته و توصیه بزرگ دیده‌بان انقلاب اسلامی مقام معظم رهبری توجه و التفات لازم می آید:

1. بنای  مناسب و خوب و محکم و زیبای مسجد از اهمّ امور است.

2. حضور روحانی و پرهیزکار و خردمند و کارشناس و دلسوز در هر مسجد محور این منظومه‌ی تلاش مقدس باشد.

3. ائمه جماعت باید آماده  طبابت معنوی مأمومین خود باشند.

4. حوزه های علمیه باید به یاری مساجد شتافته  و در تأمین و تغذیه فرهنگی مورد نیاز مساجد را یاری دهند.

5. درس تفسیر قرآن و بیان حدیث ائمه و نشر معارف اسلامی، سیاسی از منابر مساجد باید تراوش کند و مساجد مدرس تفسیر و حدیث موعظه وپرورش اخلاق گردد.

6. هیأت امناء  مساجد باید دل های پاک جوانان را جذب و مشتاق آمدن به مسجد کنند و زمزمه محبت متولّیان و  مدیران دل های پاک جوانان را مجذوب می کند.

7. با حضور جوانان و روحیه بسیجی باید محیط مساجد زنده و پرنشاط و آینده نگر و امید بخش باشد.

8. پیوند بین مراکز آموزشی و مساجد برای آموزش اهل مسجد برقرار شود.

9. بانگ اذان با صوت خوش و دلنواز در  فضای جامعه طنین افکن شود.

10. عمران مساجد و پرداختن به آرایه‌های معنوی و ظاهری وظیفه همگان است.

11. مسجد در هر منطقه و محل، مأمن و مایه‌ی خیر و برکت باشد و وسیله زحمت و آزار مجاوران نگردد.

12. مسجد باید رابطه‌ی خود را با جوانانی که ازدواج می‌کنند و با کسانی که به موفقیت‌های علمی و اجتماعی و هنری و ورزشی دست می‌یابند، و حتی با نوزادانی که متولد می‌شوند برقرار و مستحکم نماید.

13. دانش‌آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم از سوی امام جماعت تشویق شوند.

نتیجه و پیشنهادات

1. من حیث المجموع مسلمانان و حکومت اسلامی مکلّفند  دستورات و احکام دینی را به بهترین وجه در تمامی ابعاد زندگی خود پیاده  کنند و از سوی دیگر باید مراقبت باشند تا مبادا به بهانه های مختلف (مانند مقدس بودن مسجد) توطئه جدایی دین ازسیاست در جامعه و مسجد اجرا شود چرا که یکی از جلوه های پیاده شدن احکام دینی توجه و اهتمام به مسایل و مشکلات  سیاسی جامعه و تلاش در جهت رسیدگی و برطرف ساختن آنها می‌باشد.  

2. در دنیای پیچیده امروزی احیاء و حفظ و توسعه جایگاه مسجد می بایست در زمینه های مختلف فرهنگی و اجتماعی و سیاسی دارای نقش موثر باشد به همین منظور نیازمند تلاش‌هایی علمی و تخصصی است از این رهگذر پیشنهاد  میشود مسئولین  باید تمام همت  خود را در جهت تجهیز امکانات مادی و معنوی مسجد معطوف نمایند تا مساجد بتوانند با به کارگیری تمامی امکانات فناوری روز دنیا در مقابل تهدیدات دشمن همچون سنگری استوار و پابرجا باقی بمانند.

3. در مدیریت مساجد و انتخاب و انتصاب امام جماعت نهایت دقت به عمل می آید تا بنای مسجد با حضور روحانی شایسته و پرهیزکار و خردمند کارشناس و دلسوز شکل گیرد.

4. دیدگاه ها در مورد نقش مساجدمتقاوت است برخی مسجد را «تعزیه خانه»  می دانند  و برخی دیگر «مرکز اقتدار دنیای خودشان» باید توجه لازم صورت گیرد تا براساس آیه شریفه و «لمسجد اسس علی التقوی» ⁽¹²⁾

فقط براساس تقوی شکل گیری شود و این حاصل نخواهد شد مگر این که مسجد مرکز ذکر خداوند و مناجات و نیایش با محبوب قرار گیرد در همین زمینه روایتی نقل شده است که امام صادق (ع) سوال شد در مورد مسجدی که براساس تقوی بنا شده است کدام مسجد است فرمود: «مسجد قباء» است ⁽¹³⁾

5. خانه خدا و خانه مردم جایگاه عبادت و پایگاه سیاست است بنابراین هم عبارت و هم سیاست در مساجد نقش عمده و اصلی را دارند و این را باید با هم به حساب آورد.

6. مسجد مظهر آمیختگی دنیا و آخرت است و پیوستگی فرد و جامعه در دیدگاه و اندیشه مکتب و آیین حیات بخش اسلام همواره ملحوظ نظر بوده است.

7. آمیخته ای از حضور نسل جوان پاک نهاد (به تعبیر مقام معظم رهبری مدظله العالی) همراه با روحانیون ومعلمان آگاه و دلسوز مسجد را به معنای واقعی کلمه کانون مسجد و اندیشه و معرفت خواهد شد.

8. عمران مساجد با معماری جدید و اصول شهرسازی توام با آرایه های معنوی و ظاهری آن وظیفه ای همگانی است که آحاد جامعه اعم از مردم ومسئولین  بالاخص شهرداری و نهادهای دولتی نقش مهمی را ایفا می نماید.

9. بر گویندگان مذهبی فرض است که در هنگامه تبلیغ بالاخص در ایام محرم و صفر و ماه مبارک رمضان مأدبه معنوی در مساجد را بر محور معارف قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه قرار دهند تا مستمعان از این مسیر با حق و حقیقت آشنا شوند و در آینده عالمانی خبیر و بصیر در جامعه ظهور یابند.

10. رسانه‌های جمعی اعم از تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها و مجلات با مساجد همراهی و همکاری داشته باشند و در حد لازم به پاسخگویی نیازهای معنوی این ملت عظیم برخیزند.

11. بر آنان که از نعمت مال برخوردارند با بذل مال خود در این راه به یاری هیأت امنای مساجد بشتابند و با برنامه‌ریزی در جهت امکانات عمرانی و فرهنگی نیازهای مساجد را تأمین نمایند.

12. براساس کریمه شریفه یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ (اعراف/ 31) رعایت بهداشت مساجد به جاذبه آن می‌افزاید.

کلیه موارد فوق الذکر محور تلاش و اندیشه مسئولین و جامعه اسلامی قرار گیرد تا به فضل خدای تعالی به اهداف مورد نظر نائل گردیم انشا الله.

پی نوشت:

1. نیایش، فضلنامه علمی، تخصصی نماز، شماره  34، چاپ اول، نشر ستاد اقامه نماز، ص13.

2. هفته نامه شما، شماره 679، آبان ماه 89، ص 2.

3. بیانات در دیدار روحانیون و مبلغان در آستانه ی ماه مبارک رمضان 23/9/1377

4. بیانات در دیدار علما، طلاب و اقشار مختلف مردم شهر مقدس قم به مناسبت سالروز 19 دی ماه 19/10/1375

5. همان.

6. همان.

7. سخنرانی در دیدار با جمعی از روحانیون، ائمه جماعات و وعاظ نقاط کشور در آستانه‌ی ماه مبارک رمضان 14/2/1370

8. همان.

9. خطبه های نماز جمعه ی تهران 19/11/1369

10. سخنرانی در دیدار با جمعی از روجانیون، ائمه ی جماعت وعاظ نقاط مختلف کشور در آستانه ماه مبارک رمضان 14/12/1370

11. بیانات در دیدار فرماندهی «بسیج» سراسر کشور 27/8/1371

12. سوره توبه آیه 108

13. وسایل الشیعه، ج 3، ص 548

منابع

1. قرآن کریم

2. نیایش، فصل‌نامه علمی تخصصی نماز، شماره 34، چاپ اول، نشر ستاد اقامه نماز.

3. محمدمهدی اصفهانی، بهداشت مساجد، چاپ دوم، زمستان 1373، نشر ستاد و اقامه نماز تهران.

4. حسن راشدی، نمازشناسی، جلد اول، چاپ سوم، مهرماه 80، تهران، ستاد اقامه نماز.

5. انصاریان، حسین، دیار عاشقان، ج اول، انتشارات پیام آزادی.

6. حرّ عاملی، شیخ محمد بن الحسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه، تصحیح شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء الثرات العربی، چاپ چهارم، 1391 ه.ش.

7. هفته‌نامه شما، شماره 679، آبان‌ماه 89.

8. خطبه‌های نماز جمعه تهران، 19/11/1369

9. http://httpwww.khabaronline.ir

10. http://masjedfoomani.parsiblog.com